De herbestemming van een historisch pand is een uitdaging voor elke architect. Door de organische groei in de loop der jaren is Karmel zo’n uitdaging in het kwadraat. De tekenpen is bovendien gebonden aan tientallen bijkomende voorwaarden om het erfgoed te beschermen. Maar met de woorden van Johann Wolfgang von Goethe in het achterhoofd – “in de beperking toont zich de meester” – beschouwen veel architecten net dat strikte kader als een kans om hun expertise te demonstreren. Zo ook Jonas Van de Walle van bildt. architecten (Roeselare) en Mieke Goegebuer van B-juxta architecten (Gent), die samen werken aan de opwaardering van het voormalige Karmelklooster in Brugge.
Karmel is oorspronkelijk gebouwd als een distilleerderij. Pas toen de karmelietessen het gebouw betrokken, werd het een klooster. De zusters verbouwden hun woonplaats in verschillende stappen, en breidden het uit met tal van hoofdvleugels en bijgebouwen zoals dienstvleugels en een bakkerij. In tegenstelling tot andere kloosterorden hadden de karmelietessen echter weinig budget. Zij dachten daarom heel pragmatisch, en creëerden extra ruimtes zonder stil te staan bij de lange termijn. Daardoor slibde het complex volledig dicht, en ontstond er een onleesbare structuur. Zo had Karmel bijvoorbeeld geen coherente pandgangstructuur, maar liep de pandgang op een bepaald moment gewoon dood. Zodra men zich in het gebouw bevond, waren er weinig oriëntatiepunten. U wist niet langer waar de straat was of waar de tuin.
De hoofdingreep op architecturaal vlak bestaat er daarom in om die knoop van bijgebouwtjes te ontwarren en de pandgang in een leesbare structuur door te trekken. Die is nu verlengd richting tuin, waardoor doorzicht ontstaat en zichtlijnen gecreëerd worden. U kunt nu doorheen het hele gebouw kijken en dat maakt oriëntatie mogelijk: u weet altijd waar u bent in Karmel.
De verschillende periodes waarin het gebouw is opgetrokken, vallen ook af te leiden uit de gevels en de ramen. In de oudere delen van Karmel zijn waardevolle raamgehelen aanwezig, in de nieuwe delen is dat niet het geval. Die waardevolle delen worden behouden, in samenwerking met de Dienst Monumentenzorg van de stad Brugge. Slechtere ramen worden vervangen door nieuwe exemplaren naar historisch model. Sommige van deze nieuwe ramen worden uitgezaagd tot op het grondniveau, zodat er een wisselwerking ontstaat tussen binnen en buiten.
Het verschil tussen de oude en de nieuwe ramen is duidelijk zichtbaar, en dat is bewust. Het maakt de verschillende lagen in de geschiedenis leesbaar. Ook voor de gevels is dat het geval: sommige delen zijn wit gekaleid, op andere plaatsen is het oorspronkelijke metselwerk zichtbaar. Door dit poëtische samengaan van de verschillende periodes kunt u de geschiedenis van Karmel lezen en begrijpen.
De vloeren vormen misschien wel de grootste uitdaging. Omdat de karmelietessen met de uitbreiding van hun woonvleugels voor hogere ruimtes en andere vloerniveaus hadden gekozen, werd er een enorme puzzel gecreëerd. De verschillende niveaus worden opnieuw aan elkaar gekoppeld door de circulatie te optimaliseren met maximaal behoud van de historische trappen en de toevoeging van twee liften. Daardoor ontstaan kleine tussenniveaus die zorgen voor een royaal gevoel. Dat maakt Karmel heel anders dan een standaard appartementsgebouw. Bovendien is elke woning nu makkelijk toegankelijk voor mensen met een verminderde mobiliteit.
Ook de relatie tussen het complex en de tuin is architecturaal opmerkelijk. Rond Karmel bevinden zich verschillende kleine hoven, die het gebouw ontsluiten. Door de landschapsaanleg ervan spelen zij een belangrijke rol in het scheppen van een privacygevoel. Tegelijk is ook de relatie met de grote tuin op een coherente manier uitgewerkt. Zo wordt voor de pandgang hetzelfde materiaal gebruikt als voor de wandelpaden. Op die manier ontstaat een natuurlijke overgang van binnen naar buiten en andersom.
“Alles begint met een grondige analyse, die is sturend voor het ontwerp. Welke materialen zijn aanwezig, hoe zit de structuur in elkaar en hoe gezond is het gebouw?
Jonas Van de Walle, bildt. architecten
